Producerende diensten
Producerende diensten omvatten de levering van voedsel, materiaal of energie. We focussen in deze handleiding op voedselproductie. In de stad zal weinig of geen hout geoogst worden voor materiaal of energie. Snoeisel en maaisel wordt wellicht verhakseld of gecomposteerd.
Voedselproductie​
Beschrijving​
Voedselvoorziening houdt onder meer de productie van gewassen zoals granen, groenten en fruit, en landbouwproducten voor dierlijke consumptie in. Stadslandbouw vindt voornamelijk plaats in randstedelijke gebieden in (volks)tuinen maar tegenwoordig ook meer en meer op daken en terrassen en in community supported agriculture systemen. Over het algemeen is het voedselproductieaandeel in steden en gemeenten klein ten opzichte van de totale voedselproductie. Toch vormt stadslandbouw voor velen een niet te onderschatten bron van voedsel en een hieraan gekoppeld supplementair inkomen (Gomez-Bagetthun en Barton, 2013).
Uit een bevraging van KU leuven bij 1138 Vlaamse huishoudens is gebleken dat in 41,6% van de tuinen van deze huishoudens een moestuin voorkomt. Fruitbomen komen voor in 56% van de tuinen. Kippen komen voor in 23% van de tuinen. In de tuinen waar kippen voorkomen, is het gemiddeld aantal kippen vijf stuks (Dewaelheyns & Gulinck, 2008).
Tabel: Relatief aandeel van moestuinen in tuinen bij 1138 Vlaamse huishoudens
| % van de tuinen | 75-100 % | 51-75 % | 50 % | 25-49 % | <25 % | Niet aanwezig |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Moestuin | 0,3 | 0,4 | 1,1 | 6,7 | 33,1 | 58,3 |
Bron: Dewaelheyns & Gulinck, 2008
Om een idee te krijgen over de potentiële besparing die huishoudens kunnen realiseren door eigen voedselproductie kunnen we ons baseren op de huishoudbudgetenquête 2012. Deze enquête geeft een indicatie van de voedseluitgaven van het gemiddelde Vlaamse huishouden. Tabel geeft een overzicht van voedselgroepen die mogelijk kunnen geproduceerd worden in de (moes)tuin en/of in het neerhof.
Tabel: Gemiddelde uitgaven in Vlaanderen voor huishoudens en persoon van voedselgroepen die tevens kunnen geproduceerd worden in de (moes)tuin en/of in het neerhof
| Voedselgroep | Gemiddelde uitgave per huishouden per jaar in euro | Gemiddelde uitgave per persoon per jaar in euro | Relatief aandeel t.o.v. totaal in procent |
|---|---|---|---|
| Fruit | 322 | 135 | 7 |
| Groenten | 470 | 197 | 11 |
| Melk, kaas, eieren | 542 | 227 | 12 |
| Vlees | 1200 | 502 | 27 |
| Voedingswaren totaal | 4433 | 1855 | 100 |
Benodigde informatie voor berekening:
- Aantal m² volkstuinen
- Aantal m² private tuinen
- Aantal m² rij fruitbomen
- Aantal stuks vrijstaande fruitbomen
Kwalitatieve waardering​
Voor de kwalitatieve waardering gebruiken we een eenvoudig scoresysteem. We veronderstellen dat volkstuintjes voor 100% gebruikt worden voor voedselproductie, terwijl dat voor private tuinen een kleiner percentage is.Hiervoor wordt een gewogen gemiddelde genomen zie tabel(#internal_food_identification).
Kwantitatieve en monetaire waardering​
Voor stadslandbouw zijn de cijfers afkomstig van een enquête uit 2007 over de hoeveelheid geproduceerde producten in particuliere tuinen. 1138 Vlaamse huishoudens zijn onder meer bevraagd over hun jaarlijkse productie eieren, fruit, groenten, noten en aardappelen (Dewaelheyns et al., 2008). De kwantiteiten van groenten en aardappelen zijn omgezet naar kilogram per hectare moestuin omdat deze nagenoeg enkel in dit type landgebruik voorkomen. Fruit- en notenbomen staan echter meestal verspreid over het gehele tuinoppervlak en worden dus beter uitgedrukt in kilogram per hectare tuin. De resultaten hiervan kunnen omgezet worden naar monetaire waarden die gebaseerd zijn op de marktprijzen die consumenten betalen in de supermarkt. Deze marktprijzen zijn berekend door de eenheidsprijzen voorkomend in de studie van Dewaelheyns et al. (2014) te indexeren. Het indexgetal is berekend door de consumptieprijsindex van de betrokken voedselgroepen van januari 2007 te delen door die van januari 2014. Prijzen voor 2024 lagen in dezelfde grootteorde. In de studie waren geen eenheidsprijzen beschikbaar voor eieren en voor noten. Daarom is het gemiddelde genomen van respectievelijk de prijs per stuk van elf aanbiedingen van scharreleieren en de prijs per kilogram van vier aanbiedingen van walnoten (https://www.supermarktaanbiedingen.com/).
Tabel: Raming potentiële besparing van een moestuin per hectare tuin
| Voedsel groep | Voedseltype | Indexcijfer 2014/2007 | Eenheidsprijs 2007 (€/kg) | Eenheidsprijs 2014 (€/kg) | Gemiddelde per groep (€/kg) | Gemiddelde opbrengst/ha | Gemiddelde besparing/ha |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aardappelen | Aardappelen | 1,07 | 1,03 | 1,11 | 1,11 | 2566 kg/ha moestuin | 2836 €/ha moestuin |
| Groenten | Uien | 0,93 | 0,94 | 0,87 | 2,21 | 1310 kg/ha moestuin | 2895 €/ha moestuin |
| Bonen | 4,48 | 4,18 | |||||
| Paprika | 3,49 | 3,25 | |||||
| tomaten | 2,17 | 2,03 | |||||
| wortelen | 0,77 | 0,72 | |||||
| Totale voedselopbrengst moestuin | 5731 €/ha moestuin | ||||||
| Fruit | appelen | 1,11 | 1,95 | 1,82 | 1,63 | 215 kg/ ha tuin | 351 €/ha tuin |
| peren | 1,55 | 1,45 | |||||
| Eieren | eieren | 0,20 | 1500 stuks/ha tuin | 300 €/ha tuin | |||
| Noten | Noten | 7,73 | 83 kg/ha tuin | 641 €/ha tuin | |||
| Totale voedselopbrengst tuin (exclusief moestuin) | 1292€/ha tuin |
Bron: gebaseerd op Dewaelheyns et al., 2012
Bronnen​
Dewaelheyns, V. & Gulinck, H. (2008). Inputs en outputs in privétuinen. Studie in opdracht van VMM, MIRA, Leuven.
Dewaelheyns, V., Lerouge, F., Rogge, E. & Vranken, L. (2014). Garden space: mapping trade-offs and the adaptive capacity of home food production. Division of bioeconomics. University of Leuven. Bioeconomics Working Paper 2014/7. http://ees.kuleuven.be/bioecon/working-paper-series/
Uitgangspunten​
- We veronderstellen dat volkstuintjes voor 100% gebruikt worden als moestuin, terwijl we voor private tuinen een gewogen gemiddelde oppervlakte (10%) rekenen als moestuin (zie Tabel). Dit kan een onderschatting geven omdat de 41,7% tuinen waarin een moestuin voorkomt misschien juist de grotere tuinen zijn qua oppervlakte. Voor andere opbrengsten (noten, fruit en eieren) gebruiken we in de private tuinen ook de gevonden % uit Dewaelheyns & Gulinck, 2008. De gevonden opbrengsten zijn reeds berekend op het gemiddeld aantal bomen per ha.
- We veronderstellen dat een fruitboom een diameter heeft van 5m², in de bomenrij
- We nemen aan dat in een volkstuin voornamelijk aardappelen en groenten worden verbouwd (100% moestuin). We houden dus geen rekening met het eventueel houden van kippen of beplanting met fruit- of notenbomen in een volkstuin.
- Er is geen rekening gehouden met andere vormen van stadslandbouw zoals bijvoorbeeld imkers.
Te gebruiken cijfers​
Tabel: Voorkomen van voedselgroep
| voorkomen van | volkstuin | private tuin | Bomenrij | vrijstaande fruitboom |
|---|---|---|---|---|
| moestuin | 100% | 10% | ||
| fruitbomen | 56% | 100% | 100% | |
| noten | 31% | |||
| kippen | 25% |
Tabel: Kwalitatieve waardering voedselproductie in tuinen
| Perceelselement | Score |
|---|---|
| Volkstuin | 10 |
| Private tuin | 3 |
| Bomen(rij fruit) | 10 |
| Vrijstaande fruitboom | 10 |
| Andere | 0 |
Tabel: kwantitatieve en monetaire waardering voedselproductie in tuinen
| Voedselgroep | kg /ha moestuin | kg per ha tuin | Stuks/ha tuin | kg/ha bomenrij | kg/fruitboom |
|---|---|---|---|---|---|
| Moestuin (aardappelen en groenten) | 3876 | ||||
| Fruit | 215 | 40 000 | 20 | ||
| Eieren | 1500 | ||||
| noten | 83 |
| Voedselgroep | €/ha moestuin | €/ha tuin | €/ha bomenrij | €/fruitboom |
|---|---|---|---|---|
| Moestuin (aardappelen en groenten) | 5731 | |||
| Fruit | 351 | 65200 | 32,60 | |
| Eieren | 375 | |||
| noten | 641 |
Vermenigvuldig het % van voorkomen met respectievelijk aantal ha volkstuin of privétuin in uw project. De bekomen ha vermenigvuldigt u respectievelijk met het aantal kg/stuks of €.
Vertaling naar indicator​
De berekende waarden worden enerzijds as such gebruikt als inkomensverlies/winst eigenaar, anderzijds worden de Euro's omgezet naar voedselvoorziening voor inwoners. Deze laatste wordt berekend door de oppervlakte moestuin en teelt te delen door de benodigde oppervlakte voor voedselvoorziening van een gemiddelde Vlaming (2.05 ha).
Hier moeten we wel bij vermelden dat deze benodigde oppervlakte wordt berekend op basis van het huidige voedselpatroon (2016) van de gemiddelde Vlaming. Indien dit patroon wijzigt door bijv. minder vlees kan de oppervlakte omlaag gaan. Anderzijds wil de indicator ook niet zeggen dat deze mensen moeten honger lijden. Er wordt immers veel voedsel ingevoerd en voor sommige producten is er een overproductie.
Een voorbeeld​
Een ontwikkelingsproject voor een woonzone bevat op een braakliggend terrein van 5 ha de aanleg van 30 woningen met privetuin (verschillende perceelsgrootten), 36 appartementen, bewoners- en bezoekersparkeerplaatsen, een publiek park met daarin een stuk voorzien voor volkstuinen. Langs het wandelpad doorheen het park staan ook nog 5 appelbomen (kruinoppervlakte 5m²).
Stel dat de oppervlakte voorzien voor de volkstuinen 0,5 ha groot is en de totale oppervlakte van de privetuinen 1,2 ha.
Kwalitatieve score
Huidige score: geen voedselproductie (zie Tabel)
Toekomstige score: (0,5 ha volkstuin x score 10 + 1,2 ha privétuin x score 3+ 0,0025 ha fruitboom x 10)/totale oppervlakte van het project = (5+3,6+0,025)/5= 1,72
Kwantitatieve waardering (zie Tabel en Tabel)
Huidig scenario: 0
Toekomstig scenario:
- 0,5 ha x 100% x 3876 kg/ha moestuin +1,2 ha privétuin x 10% van oppervlakte moestuin x 3876 kg/ha.jaar +1,2 ha x 56% voorkomen x 215 kg fruit/ha.jaartuin+1,2 ha x 31% voorkomen x 83 kg/ha.jaar tuin= 2579 kg groenten en fruit/jaar
- 1,2 ha x 23% voorkomen x 1500 stuks eieren/ha= 414 eieren/jaar
- 5 appelbomen x 100% x 20 kg= 100 kg fruit/jaar
Monetaire waardering (zie Tabel en Tabel)
Huidige scenario 0
Toekomstig scenario:
0,5 ha x 100% x 5731 €/ha.jaar + 1,2 ha x 10% x 5731 €/ha.jaar +1,2 ha x 56% x 351 €/ha.jaar + 1,2 ha x 31% x 641€/ha.jaar +1,2 ha x 23% x 300 €/ha.jaar + 5 bomen x 32,60 = 4273 €/jaar